Bruegel

Advanced Java Services

Die holländischen Sprichwörter

Pieter Bruegel

(about 1525-69), usually known as Pieter Bruegel the Elder to distinguish him from his elder son, was the first in a family of Flemish painters. Pieter Bruegel the Elder, generally considered the greatest Flemish painter of the 16th century, is by far the most important member of the family. He was probably born in Breda in the Duchy of Brabant, now in The Netherlands. Accepted as a master in the Antwerp painters' guild in 1551, he was apprenticed to Coecke van Aelst, a leading Antwerp artist, sculptor, architect, and designer of tapestry and stained glass. Bruegel traveled to Italy in 1551 or 1552, completing a number of paintings, mostly landscapes, there. Returning home in 1553, he settled in Antwerp but ten years later moved permanently to Brussels. He married van Aelst's daughter, Mayken, in 1563. His association with the van Aelst family drew Bruegel to the artistic traditions of the Mechelen (now Malines) region in which allegorical and peasant themes run strongly. His paintings, including his landscapes and scenes of peasant life, stress the absurd and vulgar, yet are full of zest and fine detail. They also expose human weaknesses and follies. (taken from the Bruegel site of the famous webmuseum)

Die holländischen Sprichwörter
Gemäldegalerie der Staatlichen Museen zu Berlin

Ein Click auf das obige Bild öffnet den Java Web Start Launcher mit dem Sie ein großes Bild öffnen, auf dem Sie die Sprichwörter suchen können. Immer wenn der Handcursor erscheint, haben Sie ein Sprichwort gefunden. Dazu leuchtet die Stelle, die das Sprichwort darstellt transparent rot auf und in der Statuszeile steht das Sprichwort auf holländisch, die deutschen Übersetzungen folgen noch. Ab einer Bildschirmauflösung von 1024 x 768 sollte das Bild vollständig zu sehen sein.

In diesem berühmten Bild von Pieter Bruegel d.Ä. sind etwa 126 Sprichwörter versteckt. Viele der Sprichwörter existieren noch heute im holländischen, nicht wenige von ihnen sind jedoch ausgestorben. Sehr oft gibt es ähnliche Sprichwörter in der deutschen Sprache. Im folgenden sind 126 Sprichwörter alphabetisch in der Originalsprache aufgelistet. Wieviel es genau sind, weiß wohl niemand. Das Bild ist seit Jahrzehnten Gegenstand von Forschungen, viele Bilddeutungen sind umstritten, für manche gibt es mehrere Erklärungsversuche. Hinter einer Reihe von Bildmotiven vermutet man Sprichwörter. Daher ist die Anzahl der Sprichwörter nicht gesichert. Die jahrzehntelangen Bemühungen, "alle" enthaltenen Sprichwörter zu finden, bringen immer wieder neue Bildmotive, die als Sprichwörter enttarnt werden, zu Tage. Diese Auflistung ist einer holländischen Seite entnommen. Nach dieser Auflistung finden Sie die von mir gefundenen Quellen, die mich zur Anfertigung dieses Applets inspiriert haben.

Aan de veren kent men de vogel
Aan een been knagen
Aan een oud dak moet je veel herstellen
Achter het net vissen
Als de ene blinde de ander leidt vallen ze beiden in de gracht
Als het kalf verdronken is dempt men de put
Bij de duivel te biecht gaan
Bij iemand in het krijt staan
Daar hangt de po uit
Daar hangt de schaar uit
Daar hangt het mes uit
Daar staan klompen
Daar steekt meer in dan een enkele panharing
Daar zijn de daken met vlaaien bedekt
Dat hangt als een schijthuis boven de gracht
De beren zien dansen
De bezem uitsteken
De bijl naar de steel werpen
De bok slepen
De cappe op den thuyn hangen
De duivel op het kussen binden
De een rokkent wat de ander spint
De een scheert schapen, de ander varkens
De ene bedelaar ziet de ander niet graag voor de deur staan
De ene pijl de andere nazenden
De galg beschijten
De gekken krijgen de beste kaarten
De grote vissen eten de kleine
De haan en de vos hebben elkaar te gast
De hennentaster
De hond in de pot vinden
De kat de bel aanbinden
De kruik gaat zolang te water tot zij berst
De omgekeerde wereld
De ooievaar nakijken
De reis is nog niet ten einde als men kerk en toren herkent
De rook kan het hangerijzer niet deren
De spindel valt in het vuur
De teerling is geworpen
De zeug loopt met de tap weg
De zon niet in het water kunnen zien schijnen
Den harinck braden om den roge oft kuyt
Die draghen dwater in deene hant ende in dander tfier, geloef hem niet, daer no hier
Die zijn pap gemorst heeft kan niet alles weer oprapen
Door de mand vallen
Door het oog van de schaar trekken
Dune moets niet ute anders mans siden, eneghen breden rieme sniden
Een aal bij de staart hebben
Een deksel op zijn kop hebben
Een ei in het nest laten
Een gat in het dak krijgen
Een hark zonder steel
Een kaars voor de duivel branden
Een morse muur is snel afgebroken
Een oogje in het zeil houden
Een oorblazer
Een pilaarbijter
Een schuimspaan zijn
Een stok in het wiel steken
Elkaar bij de neus nemen
Ergens de gek mee scheren
Gode enen vlassenen baert maken
Hem roeckt niet wiens huys dat brant, als hi hem by de colen wermen mach
Het bijltje zoeken
Het is gezond om in het vuur te pissen
Het is maar hoe de kaarten vallen
Het is onder het hoedje gespeeld
Het varken is door de buik gestoken
Hi cust het rinscken van der deuren
Hi speelt op die kake
Hij draagt de dag met manden uit
Hij kan door een eiken plank zien als er een gat in zit
Hij laat de wereld op zijn duim draaien
Hij loopt alsof hij het vuur in zijn aars heeft
Hij vangt vissen met zijn handen
Iets door de vingers zien
In het harnas steken
Lachen als een boer die kiespijn heeft
Liefde is waar de geldbuidel hangt
Men heeft daar latten op het dak
Men kan niet gapen tegen een oven
Men moet de schapen scheren al naar ze wol hebben
Men moet zich krommen, wil men door de wereld kommen
Met hem kan men geen spies draaien
Met het hoofd tegen de muur lopen
Met moet geen rozen (paarlen) voor de zwijnen werpen
Naar het kippenei grijpen en het ganzenei laten lopen
Niemand zo fijn iets spon of het kwam aan het licht der zon
Niemant en soeckt de anderen in den oven of hi hefter selver in gewest
Niet van het ene brood tot het andere weten te geraken
Nood doet oude quenen draven
Onder de bezem getrouwd zijn
Onwert dieghene talre stont, die twee tonghen draghen in den mont
Op de wereld schijten
Op hete kolen zitten
Paardenkeutels zijn geen vijgen
Pluimen in de wind waaien
Schelvis uitwerpen om kabeljauw te vangen
Si trecken omt lanxte
So ras het hecken van de dam is, lopender de verckens in het koren
Tegen de maan pissen
Tegen de stroom is het kwaad roeien (zwemmen)
Tot de tanden bewapend zijn
Tussen hemel en aarde hangen
Tussen twee stoelen in de as zitten
Twee honden aen eenen beene, si draghen selden wel overeene
Twee vliegen in één klap slaan
Twee zotten onder één kaproen
Uit het raam groeien
Uit hetzelfde gat schijten
Van de os op de ezel springen
Veel geschreeuw en weinig wol
Voor wint ist goet seylen
Waar aas is vliegen kraaien
Wat heb je aan een mooi bord als het leeg is?
Wie weet waeromme die ganzen bervoets gaan?
Wilde beeren, die sijn by den ander gheeren
Zij hangt haar man de blauwe huik om
Zijn gat aan de poort vegen
Zijn geld in het water gooien
Zijn huik naar de wind hangen
Zijn last dragen
Zijn licht ergens op laten schijnen
Zijn pijlen verschieten
Zo mak als een lammetje
Zorg dat daar geen zwarte hond tussen komt

Quellen

Aktuelle Links

Nederlandse_Spreekwoorden (nl.wikipedia.org)

Die niederländischen Sprichwörter (de.wikipedia.org)

Die ab hier folgenden Linkangaben sind über zehn Jahre alt und nicht mehr aktuell. Es ist mir nicht gelungen, die Links zu aktualisieren.

www.literatuurgeschiedenis.nl/inhoud.asp?rubriek=spreekwoorden

Eine Liste der Sprichwörter und ein JavaScriptFenster. Klickt man auf ein Sprichwort, so erscheint ein sehr großer ToolTip mit dem Sprichworttext, der allerdings andere Teile des Bildes verdeckt. Die Liste der Sprichwörter wurde von dieser Seite übernommen. Die Liste dieser Seite ist nicht kommentiert. Ein Autor oder Autoren werden nicht genannt.

Frank Detje
Über die Kunst, Metaphern zu mischen
Einladung zu einer Diskussion über Pieter Bruegels Bild "Die holländischen Sprichwörter", 1559

Eine herausragende Zusammenstellung. Wohl das Beste, was es zu diesem Thema gibt. Detje äußert übrigens die Vermutung, daß die Größenordnung der Anzahl der Sprichwörter wohl eher bei 150 liegt und daß viele Bildausschnitte mehrere Sprichwörter gleichzeitig darstellen. Detjes Arbeiten enthalten u.a.

Informationen über das Gemälde, den Maler, seine Zeit und sein Leben. (Teil1)
eine Auflistung der bisherigen Deutungen (Teil2). Die Liste überspannt einen Zeitraum von 1915 bis in unserer Tage. Eine äußerst fundierte Auflistung.
einige Vorschläge für weitere Untersuchungen (Teil3). Eine lesenswerte Zusammenstellung über Bildmotive, zu denen es mehrere oder auch noch gar keine Deutungen gibt.

Außerdem hat Detje alle verfügbaren sogenannten Klickbilder zusammengestellt. Es sind dies in HTML geschriebene Dateien, die das Bild in verschiedene Bereiche aufteilen. Klickt man auf einen Sprichwortbereich, so wird dieser angezeigt. Hier eine Liste der Klickbilder.

Klickbild nach Dundes und Stibbe
Die Arbeit von Alan Dundes und Claudia Stibbe aus dem Jahre 1981 wird allgemein als eine der besten ihrer Art gesehen. Das Klickbild listet 115 Sprichwörter in holländisch und mit deutschen Übersetzungen auf.
Klickbild nach Jan Grauls (1957)
Das Klickbild listet 85 Sprichwörter in holländisch und mit deutschen Übersetzungen auf.
Klickbild nach Rainald Grosshans (1973)
Das Klickbild listet 118 Sprichwörter in deutsch und mit deutschen Interpretationen auf.
Klickbild nach Roger-Hendrik Marijnissen (1969)
Das Klickbild listet 85 Sprichwörter in holländisch und mit französischen Übersetzungen und Interpretationen auf.

Die noch folgenden Übersetzungen der Sprichwörter in die deutsche Sprache werden sich hauptsächlich auf die Arbeiten von Dundes & Stibbe und Grosshans stützen.